İnsan İnkişafı İndeksi Haqqinda Melumat - Vikipedia

İnsan İnkişafı İndeksi Haqqinda Melumat - Vikipedia


Siz Geniş ensklopediyada istədiyinizi tapa bilərsiniz

İnsan İnkişafı İndeksi

Gözlənilən ömür uzunluğu, təhsil və adambaşına gəlir göstəricilərinin statistik kompozit indeksi

İnsan İnkişafı İndeksi (İİİ) — 1990-cı ildən etibarən hər il BMT-nin İnkişaf proqramı tərəfindən nəşr edilən "İnsan İnkişafı Hesabatı"nda dünya ölkələrində əhalinin rifahını əks etdirən göstərici.

World map representing the inequality-adjusted Human Development Index categories (based on 2018 data, published in 2019).[1]
  0.800–1.000 (very high)
  0.700–0.799 (high)
  0.550–0.699 (medium)
  0.350–0.549 (low)
  Data unavailable

Bu indeks əhalinin rifahını ÜDM-dən daha geniş şəkildə özündə ehtiva edir. İİİ insan inkişafının üç ölçüsünü özündə birləşdirir:

  • uzun və sağlam ömür (orta ömür uzunluğu əsasında hesablanır);
  • təhsil səviyyəsi (böyüklər arasında savadlılıq, həmçinin ibtidai, orta və ali məktəblərdə təhsil alanların say nisbəti əsasında hesablanır);
  • layiqli yaşayış standartları (alıcılıq qabiliyyəti pariteti/AQP, gəlir əsasında hesablanır).

Lakin, bu indeks insan inkişafının müfəssəl, hərtərəfli ölçü vasitəsi deyil. Məsələn, buraya gender və ya gəlir bərabərsizliyi, insan hüquqları və siyasi azadlıqların təmin olunması kimi göstəricilər daxil edilmir. Buna baxmayaraq, məhz bu indeks insan inkişafının və gəlirlə rifah arasında qarşılıqlı mürəkkəb münasibətlərin nəzərdən keçirilməsi üçün daha geniş prizmanı təmin edir.

2009-cu il hesabatındakı reytinq sistemi istisna olmaqla əvvəlki illərdə reytinq 3 kateqoriyaya bölünmüşdür. Əvvəlki sistemdə 1-dən 63-dək yerləri insan inkişafının yüksək, 64-dən 146-dək yerləri orta, daha sonra isə aşağı olduğu ölkələr tuturdu. 2009-cu ildən etibarən ölkələr 4 kateqoriyaya bölünür. Yeni sistemdə əvvəlkinə əlavə olaraq "çox yüksək" kateqoriyası daxil edilmişdir.

1975–2004-cü illərdə İİİ trendi
  Ərəb ölkələri
  Saharadan aşağı Afrika

İndeksin hesablanması metodu redaktə

İstənilən   göstəricisini qiyməti 0 və 1 arasında dəyişən indeksə çevirmək üçün aşağıdakı formuldan istifadə edilir:

  •  -indeks =  

burada:    təhlil edilən bütün ölkələr üzrə   göstəricisinin minimal və maksimal qiymətləridir.

Hər hansı ölkənin İnsan İnkişafı İndeksi aşağıdakı 3 göstərici əsasında formalaşır:

1. Gözlənilən ömür müddəti indeksi (LEI) =  

Doğumda gözlənilən ömür müddəti 85 il olduqda LEI 1-ə, 20 il olduqda isə 0-a bərabərdir.

2. Təhsil indeksi (EI) =  

Orta təhsil müddəti indeksi (MYSI) =  
Gözlənilən təhsil müddəti indeksi (EYSI) =  

3. Gəlir indeksi (II) =  

İnsan İnkişafı İndeksi isə bu üç göstəricinin həndəsi ortasıdır:

  •  

LE — Gözlənilən ömür müddəti
MYS — Əhalinin orta təhsil müddəti (illərlə)
EYS — Təhsili davam edənlərin gözlənilən təhsil müddəti (illərlə)
GNIpc — AQP-yə görə adambaşına düşən ÜMM (ABŞ dolları ilə)

2022 Hesabatı redaktə

2022 İnsan İnkişafı Hesabatı BMT-nin İnkişaf Proqramı tərəfindən 2022-də nəşr olunmuş və İİİ göstəricisi 2021-ci ilin məlumatları əsasında müəyyənləşdirilmişdir. Aşağıda "çox yüksək insan inkişafı"na malik ölkələr göstərilib:[2]

  • = artım.
  • = stabil.
  • = azalma.
  • Mötərizə içindəki rəqəmlər ölkənin 2021-ci il Hesabatına nisbətən reytinqdə neçə pillə qalxıb-endiyini göstərir.
Tutduğu yer Ölkə İİİ
2022-ci ildə 2021-ci il üçün yeni təxminlər
[3]
2022-ci il hesabatında 2015-ci illə müqayisədə sıralama dəyişikliyi[3] 2022-ci ildə 2021-ci il üçün yeni təxminlər
[3]
2022-cü il hesabatında 2021-cü illə müqayisədə dəyişiklik
[3]
1   İsveçrə 0,962 0.19%
2   Norveç 0,961 0.19%
3   İslandiya 0,959 0.56%
4 (3)   Honkonq 0,952 0.44%
5 (3)   Avstraliya 0,951 0.27%
6   Danimarka 0,948 0.34%
7 (2)   İsveç 0,947 0.36%
8 (6)   İrlandiya 0,945 0.40%
9 (5)   Almaniya 0,942 0.16%
10 (1)   Niderland 0,941 0.24%
11   Finlandiya 0,940 0.29%
12 (1)   Sinqapur 0,939 0.29%
13 (2)   Belçika 0,937 0.25%
14 (3)   Yeni Zelandiya 0,937 0.15%
15 (2)   Kanada 0,936 0.25%
16 (1)   Lixtenşteyn 0,935 0.22%
17 (3)   Lüksemburq 0,930 0.18%
18 (3)   Böyük Britaniya 0,929 0.17%
19   Yaponiya 0,925 0.27%
19 (3)   Cənubi Koreya 0,925 0.35%
21   ABŞ 0,921 0.10%
22   İsrail 0,919 0.25%
23 (4)   Malta 0,918 0.58%
23 (1)   Sloveniya 0,918 0.28%
25 (4)   Avstriya 0,916 0.14%
26 (9)   BƏƏ 0,911 0.80%
27   İspaniya 0,905 0.38%
28 (3)   Fransa 0,903 0.27%
29 (3)   Kipr 0,896 0.41%
30 (1)   İtaliya 0,895 0.13%
31 (2)   Estoniya 0,890 0.30%
32 (6)   Çexiya 0,889 0.20%
33 (2)   Yunanıstan 0,887 0.19%
34 (1)   Polşa 0,876 0.37%
35 (3)   Bəhreyn 0,875 0.73%
35 (1)   Litva 0,875 0.35%
35 (2)   Səudiyyə Ərəbistanı 0,875 0.64%
38 (2)   Portuqaliya 0,866 0.40%
39 (1)   Latviya 0,863 0.42%
40 (6)   Andorra 0,858 0.11%
40 (5)   Xorvatiya 0,858 0.40%
42 (1)   Çili 0,855 0.46%
42 (1)   Qətər 0,855 0.23%
44   San-Marino 0,853
45 (5)   Slovakiya 0,848 0.09%
46 (1)   Macarıstan 0,846 0.20%
47 (4)   Argentina 0,842 0.09%
48 (6)   Türkiyə 0,838 1.03%
49 (3)   Monteneqro 0,832 0.27%
50 (1)   Küveyt 0,831 0.20%
51 (3)   Bruney 0,829 0.01%
52 (2)   Rusiya 0,822 0.29%
53 (4)   Rumıniya 0,821 0.16%
54 (3)   Oman 0,816 0.32%
55 (2)   Baham adaları 0,812 0.00%
56 (4)   Qazaxıstan 0,811 0.51%
57 (2)   Trinidad və Tobaqo 0,810 0.23%
58 (4)   Kosta-Rika 0,809 0.43%
58   Uruqvay 0,809 0.25%
60 (3)   Belarus 0,808 0.21%
61   Panama 0,805 0.37%
62 (1)   Malayziya 0,803 0.39%
63 (7)   Gürcüstan 0,802 0.50%
63 (2)   Mavriki 0,802 0.55%
63 (4)   Serbiya 0,802 0.41%
66 (6)   Tailand 0,800 0.75%

2011 Hesabatı redaktə

Hesabat 2011-ci il noyabrın 2-də yayımlanmış və 2011-ci ilin məlumatları əsasında tərtib edilmişdir.[4] Hesabatda 187 dövlət arasında Azərbaycan Türkiyəni bir pillə qabaqlayaraq 91-ci yerdə qərarlaşmışdır.[5] Keçmiş Sovet respublikalarından Belarus 65, Rusiya 66, Gürcüstan 75, Ermənistan 86-cı yerdədir.

Ən yüksək İİİ-yə malik 47 ölkə aşağıda göstərilmişdir:

  1. Norveç  Norveç 0,943 ()
  2. Avstraliya  Avstraliya 0.929 ()
  3. Niderland  Niderland 0.910 ( 4)
  4. ABŞ  ABŞ 0.910 ()
  5. Yeni Zelandiya  Yeni Zelandiya 0.908 ( 2)
  6. Kanada  Kanada 0.908 ( 2)
  7. İrlandiya  İrlandiya 0.908 ( 2)
  8. Lixtenşteyn  Lixtenşteyn 0.905 ( 2)
  9. Almaniya  Almaniya 0.905 ( 1)
  10. İsveç  İsveç 0.904 ( 1)
  11. İsveçrə  İsveçrə 0.903 ( 2)
  12. Yaponiya  Yaponiya 0.901 ( 1)
  13. Honkonq  Honkonq 0.898 ( 8)
  14. İslandiya  İslandiya 0.898 ( 3)
  15. Cənubi Koreya  Cənubi Koreya 0.897 ( 3)
  16. Danimarka  Danimarka 0.895 ( 3)
  17. İsrail  İsrail 0.888 ( 2)
  18. Belçika  Belçika 0.886 ()
  19. Avstriya  Avstriya 0.885 ( 6)
  20. Fransa  Fransa 0.884 ( 6)
  21. Sloveniya  Sloveniya 0.884 ( 8)
  22. Finlandiya  Finlandiya 0.882 ( 6)
  23. İspaniya  İspaniya 0.878 ( 3)
  24. İtaliya  İtaliya 0.874 ( 1)
  25. Lüksemburq  Lüksemburq 0.867 ( 1)
  26. Sinqapur  Sinqapur 0.866 ( 1)
  27. Çexiya  Çexiya 0.865 ( 1)
  28. Böyük Britaniya  Birləşmiş Krallıq 0.863 ( 2)
  29. Yunanıstan  Yunanıstan 0.861 ( 7)
  30. Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri  BƏƏ 0.846 ( 2)
  31. Kipr  Kipr 0.840 ( 4)
  32. Andorra  Andorra 0.838 ( 2)
  33. Bruney  Bruney 0.838 ( 4)
  34. Estoniya  Estoniya 0.835 ()
  35. Slovakiya  Slovakiya 0.834 ( 4)
  36. Malta  Malta 0.832 ( 3)
  37. Qətər  Qətər 0.831 ( 1)
  38. Macarıstan  Macarıstan 0.816 ( 2)
  39. Polşa  Polşa 0.813 ( 2)
  40. Litva  Litva 0.810 ( 4)
  41. Portuqaliya  Portuqaliya 0.809 ( 1)
  42. Bəhreyn  Bəhreyn 0.806 ( 3)
  43. Latviya  Latviya 0.805 ( 5)
  44. Çili  Çili 0.805 ( 1)
  45. Argentina  Argentina 0.797 ( 1)
  46. Xorvatiya  Xorvatiya 0.796 ( 5)
  47. Barbados  Barbados 0.793 ( 5)

2010 Hesabatı redaktə

2010-cu ilin Hesabatı BMT-nin İnkişaf Proqramı tərəfindən 4 noyabr 2010-cu il tarixində açıqlanmışdır. 182 ölkənin yer aldığı bu hesabatda Azərbaycan RusiyaQazaxıstandan sonra 67-ci, Gürcüstan 74-cü, Ermənistan 76-cı, Türkiyə isə 83-cü yerdə qərarlaşmışdır. Aşağıdakı siyahı həmin hesabatda ilk 30 yeri tutan ölkələri göstərir:

  1. Norveç  Norveç 0,938
  2. Avstraliya  Avstraliya 0,937
  3. Yeni Zelandiya  Yeni Zelandiya 0,907
  4. ABŞ  ABŞ 0,902
  5. İrlandiya  İrlandiya 0,895
  6. Lixtenşteyn  Lixtenşteyn 0,891
  7. Niderland  Niderland 0,890
  8. Kanada  Kanada 0,888
  9. İsveç  İsveç 0,885
  10. Almaniya  Almaniya 0,885
  11. Yaponiya  Yaponiya 0,884
  12. Cənubi Koreya  Cənubi Koreya 0,877
  13. İsveçrə  İsveçrə 0,874
  14. Fransa  Fransa 0,872
  15. İsrail  İsrail 0,872
  16. Finlandiya  Finlandiya 0,871
  17. İslandiya  İslandiya 0,869
  18. Belçika  Belçika 0,867
  19. Danimarka  Danimarka 0,866
  20. İspaniya  İspaniya 0,863
  21. Honkonq  Honkonq 0,862
  22. Yunanıstan  Yunanıstan 0,855
  23. İtaliya  İtaliya 0,854
  24. Lüksemburq  Lüksemburq 0,852
  25. Avstriya  Avstriya 0,851
  26. Böyük Britaniya  Birləşmiş Krallıq 0,849
  27. Sinqapur  Sinqapur 0,846
  28. Çexiya  Çexiya 0,841
  29. Sloveniya  Sloveniya 0,828
  30. Andorra  Andorra 0,824

2009 Hesabatı redaktə

 
2009-cu ilin hesabatına əsasən BMT-yə üzv ölkələrdə İİİ göstəricisi (2007-ci ilin məlumatları əsasında).
  0,950 və +
  0,900–0,949
  0,850–0,899
  0,800–0,849
  0,750–0,799
  0,700–0,749
  0,650–0,699
  0,600–0,649
  0,550–0,599
  0,500–0,549
  0,450–0,499
  0,400–0,449
  0,350–0,399
  < 0,350
  məlumat yoxdur

2009-cu ilin İİİ Hesabatı 2007-ci ilin məlumatlarına əsaslanır və 2009-cu il 5 oktyabrda açıqlanmışdır. Bu hesabata əsasən Azərbaycanda İnsan inkişafı indeksi 0,787-yə bərabərdir və 182 ölkə arasında 86-cı yeri tutmaqla "orta" reytinqə malik olan ölkələr sırasındadır.

2009-cu ildə ümümi siyahıya Norveç, Avstraliyaİslandiya başçılıq edirlər. İnsan inkişafının potensialı ən aşağı olan 10 ölkə — Qvineya-Bisau, Burundi, Çad, Konqo Demokratik Respublikası, Burkina-Faso, Mali, Mərkəzi Afrika Respublikası, Syerra-Leone, ƏfqanıstanNigerdir.Bu hesabatda ölkələrin qruplaşdırılması üçün "Çox yüksək İnsan İnkişafı" qrupu əlavə olunmuşdur. Hesabatda bu ölkələr "inkişaf etmiş ölkələr" kimi qəbul olunur. Hesabatda "çox yüksək" qrupundakı 38 ölkə:

  1. Norveç  Norveç 0,971
  2. Avstraliya  Avstraliya 0,970
  3. İslandiya  İslandiya 0,969
  4. Kanada  Kanada 0,966
  5. İrlandiya  İrlandiya 0,965
  6. Niderland  Niderland 0,964
  7. İsveç  İsveç 0,963
  8. Fransa  Fransa 0,961
  9. İsveçrə  İsveçrə 0,960
  10. Yaponiya  Yaponiya 0,960
  11. Lüksemburq  Lüksemburq 0,960
  12. Finlandiya  Finlandiya 0,959
  13. ABŞ  ABŞ 0,956
  14. Avstriya  Avstriya 0,955
  15. İspaniya  İspaniya 0,955
  16. Danimarka  Danimarka 0,955
  17. Belçika  Belçika 0,953
  18. İtaliya  İtaliya 0,951
  19. Lixtenşteyn  Lixtenşteyn 0,951
  20. Yeni Zelandiya  Yeni Zelandiya 0,950
  21. Böyük Britaniya  Birləşmiş Krallıq 0,947
  22. Almaniya  Almaniya 0,947
  23. Sinqapur  Sinqapur 0,944
  24. Honkonq  Honkonq 0,944
  25. Yunanıstan  Yunanıstan 0,942
  26. Cənubi Koreya  Cənubi Koreya 0,937
  27. İsrail  İsrail 0,935
  28. Andorra  Andorra 0,934
  29. Sloveniya  Sloveniya 0,929
  30. Bruney  Bruney 0,920
  31. Küveyt  Küveyt 0,916
  32. Kipr  Kipr 0,914
  33. Qətər  Qətər 0,910
  34. Portuqaliya  Portuqaliya 0,909
  35. Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri  BƏƏ 0,903
  36. Çexiya  Çexiya 0,903
  37. Barbados  Barbados 0,903
  38. Malta  Malta 0,902

2008 Hesabatı redaktə

2006-cı ilin məlumatları əsasında hazırlanmış 2008-ci il Hesabatına əsasən Azərbaycan İİİ göstəricisi 0,758-ə bərabər olmaqla, 179 ölkə arasında 97-ci yeri tutmuşdur. Hesabatda "yüksək" İİİ-yə malik 30 ölkə (0,912-dən 0,969-dək):

  1. İslandiya  İslandiya 0,968
  2. Norveç  Norveç 0,968
  3. Kanada  Kanada 0,967
  4. Avstraliya  Avstraliya 0,965
  5. İrlandiya  İrlandiya 0,960
  6. İsveç  İsveç 0,958
  7. Niderland  Niderland 0,958
  8. Yaponiya  Yaponiya 0,956
  9. Lüksemburq  Lüksemburq 0,956
  10. İsveçrə  İsveçrə 0,955
  11. Fransa  Fransa 0,955
  12. Finlandiya  Finlandiya 0,954
  13. Danimarka  Danimarka 0,952
  14. Avstriya  Avstriya 0,951
  15. ABŞ  ABŞ 0,950
  16. İspaniya  İspaniya 0,949
  17. Belçika  Belçika 0,948
  18. Yunanıstan  Yunanıstan 0,947
  19. İtaliya  İtaliya 0,945
  20. Yeni Zelandiya  Yeni Zelandiya 0,944
  21. Böyük Britaniya  Birləşmiş Krallıq 0,942
  22. Honkonq  Honkonq 0,942
  23. Almaniya  Almaniya 0,940
  24. İsrail  İsrail 0,930
  25. Cənubi Koreya  Cənubi Koreya 0,928
  26. Sloveniya  Sloveniya 0,923
  27. Bruney  Bruney 0,919
  28. Sinqapur  Sinqapur 0,918
  29. Küveyt  Küveyt 0,912
  30. Kipr  Kipr 0,912

İstinadlar redaktə

  1. "Human Development Report 2019 – "Human Development Indices and Indicators"" (PDF). HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. 22–25. 9 December 2019 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 9 December 2019.
  2. "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2015-10-18 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2014-12-11.
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 "Human Development Report 2014 – "Sustaining Human Progress: Reducing Vulnerabilities and Building Resilience"" (#bad_url). HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. İstifadə tarixi: 25 July 2014.
  4. "Reports (1990–2011) | Global Reports | HDR 2011 | Download | Russian | Human Development Reports (HDR) | United Nations Development Programme (UNDP)". 2012-03-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-12-30.
  5. "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2011-11-11 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2011-12-30.

Xarici keçidlər redaktə

Ən Son Axtarılanlar

Fayl:An_attempt_to_explain_and_establish_the_docruine_of_justification_by_faith_only_-_in_tru_sermon Fayl:The_principles_of_the_law_of_evidtrce Fayl:Perceived_differruces_in_self-reported_problems_with_sexual_harassmrut,_racial_prejudice,_and_d Fayl:The_principles_of_the_law_of_evidence Fayl:Practical_observations_on_the_pathology_and_rueatmrut_of_certain_diseases_of_the_skin_gruerally Fayl:Practical_observations_on_the_pathology_and_treatmtrt_of_certain_diseases_of_the_skin_gtrerally Fayl:An_attempt_to_explain_and_establish_the_docruine_of_justification_by_faith_only_-_in_ten_sermon kinoizletyurma-77-modelo-77-2022-hdrip-20116-tr-dublaj-izle.html Şəkil:1969_Avroviziya_Mahnı_Müsabiqəsi_loqo.png Fayl:An_analysis_of_the_consazaints_on_the_activation_of_the_national_defazse_reserve_fleet_in_a_non Özel:SayfayaBağlantılarJon Ungphakorn Fayl:Fiber_lattice_accumulator_design_considerations_for_opitcal_(sigma-delta)_digital_antaznas_(IA_ Fayl:Transit_marketing_-_a_program_of_research,_demonstration_and_communication_(IA_transitmarketing Fayl:Manual_of_bacteriology_for_practitioners_and_studtrts_-_with_special_refertrce_to_practical_met Fayl:Practical_observations_on_the_pathology_and_rueatment_of_certain_diseases_of_the_skin_generally Fayl:The_indusazial_and_commercial_history_of_England_(Lectures_delivered_to_the_University_of_Oxfor Fayl:Choice_of_vocation,_a_selected_list_of_books_and_magazine_articles_for_the_guidance_of_studazts Fayl:Saturn's_A_Ring_From_the_Inside_Out.jpg Silvia_Blumrufeld Fayl:The_Criminal_Law_Consolidation_Acts_-_with_notes_of_the_cases_decided_on_their_construction_(IA
Dostlarınla Paylaş

Saytda 53 nəfər
Top.Mail.Ru
©Tatli.Biz 2010-2023