Pyotr Lomako 1904-cü il iyunun 29-da Kuban vilayətinin Temrük şəhərində anadan olub. O, orta təhsilini başa vurduqdan sonra ilk əmək fəaliyyətinə Temryuk şəhər partiya komitəsində başlayıb, əvvəlcə kuryer, sonra qeydiyyatçı vəzifəsində işləyib. 1922-ci ildə Lomako Krasnodar vilayətində banditizmə qarşı mübarizə dəstəsinə siyasi komissar vəzifəsinə təyin edilib. Bu vəzifədə bir il nümunəvi xidmətdən sonra o, fəaliyyətini komsomol orqanlarında davam etdirib, Temryuk şəhər komsomol komitəsində şöbə müdiri vəzifəsində çalışıb.

1932-ci ildə Moskva Dövlət Əlvan Metallar və Qızıl Universitetini bitirdikdən sonra Lomako komsomol orqanlarından ayrılaraq istehsalatda işləməyə başlayıb. O, 1937-ci ilə qədər Leninqraddakı əlvan metallar emal edən "Qırmızı seçici" zavodunda briqadir, baş usta, sex rəisi, zavod direktorunun müavini vəzifələrində işləyib. Lomako ittifaq miqyasında əlvan metallar sahəsi üzrə ən yaxşı mütəxəssislərdən biri kimi tanınıb.

1937-ci ildə Lomako Moskvaya dəvət olunub. SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin sədri Vyaçeslav Molotovla görüşdən sonra Lomako Vladimir vilayətində yerləşən Kalçugino əlvan metallar zavoduna baş direktor vəzifəsinə təyinat alıb. Moskva görüşündə onun qarşısına böyük öhdəlikdər qoyulub.

Lomako ona göstərilən etimadı doğrultmağı bacarıb. Rəhbərlik etdiyi zavodun istehsal gücü altı ay ərzində digər əlvan metallar emalı müəssisələrini üstələyib. Buna baxmayaraq, SSRİ-də metallurgiya sahəsinin inkişafına daha böyük ehtiyac duyulub. Bu ehtiyacı ödəmək üçün Mərkəzi Komitə və Nazirlər Soveti Lomakonun bilik və bacarığından, təcrübəsindən daha çox bəhrələnməyə qərar verib. 1939-cu ildə 35 yaşlı Lomako SSRİ əlvan metallurgiya nazirinin müavini təyin edilib. Bu vəzifədə o, bir sıra qiymətli metal yataqlarının aşkar edilməsi və istismarına nail olub. O, alüminium, maqnezium və elektrod sənayesi Baş idarəsinin rəisi kimi müdafiə sənayesi üçün lazım olan metalların çıxarılması və tədarükü üçün məsuliyyət daşıyırdı. Qurğuşun, nikel istehsalında yeniliklər onun adı ilə bağlıdır.^[4]

1940-cı ildə isə Lomako 36 yaşında nazir vəzifəsinə təyinat alıb. O 1948-ci ilə qədər bu vəzifədə çalışıb.

İ. Stalinin tapşırığı ilə Lomako SSRİ Elmlər Akademiyasının 2 saylı Atom Nüvə Laboratoriyasına Uranın və digər metallurgiya məmulatlarının tədarükünə şəxsən nəzarət edirdi.^[5][6]

1944-cü ilin sonunda o, Müdafiə Komitəsinin 8 dekabr tarixli "1944 saylı GKO-7102ss "Uran filizlərinin çıxarılması və emalının inkişafını təmin etmək tədbirləri haqqında" fərmanına uyğun olaraq, uran filizi hasilatının Əlvan Metallar Xalq Komissarlığının tabeliyindən SSRİ Xalq Daxili İşlər Komissarlığı yurisdiksiyasına verilməsi üçün cavabdeh şəxs təyin edildi.

Müharibədən sonra redaktə

46 illik nazir fəaliyyətində Lomako üçün ən ağır dövr Böyük Vətən müharibəsi illəri olub. Muharibə illərində Lomakonun üzərinə həm metallurgiya zavodlarının Ural dağları arxasına təxliyə edilməsi, həm də hərbi-sənaye müəssisələrinin fasiləsiz xammala təmin etmək kimi çətin vəzifələr düşüb. Müvafiq məslələrlə bağlı Lomako mütəmadi olaraq İosif Stalinin yanına çağrılıb. Vyaçeslav Molotov öz xatirələrində sovet lideri ilə nazirin görüşlərini aşağıdakı kimi xatırlayıb: "Dövlət Müdafiə Komitəsinin qərarı ilə metallurgiya zavodlarının təxliyəsi Lomakoya həvalə edilmişdi. Bu, olduqca ağır bir proses idi, zavodların daşınması, yenidən qurulması vaxt tələb edən iş idi. Bununla yanaşı, eyni zamanda hərbi sənaye müssisələrinin xammalla təmin edilməsinə də Lomako cavabdehlik daşıyırdı. 1942-ci ildə Dövlət Müdafiə Komitəsi "Uran üzrə işlərin təşkili haqqında" proqram qəbul edəndə də, Stalin bu proqramın icrasını rəsmi olaraq Lomakoya tapşırmışdı. Lomako çox nadir insanlardan biri idi ki, o, eyni zamanda bir neçə ağır və mürəkkəb işi yüksək səviyyədə icra etməyi bacarırdı. Müharibə illərində Stalin Lomakoya ümid yeri kimi baxırdı…"

Ağır müharibə illərində və ağır Stalin rejimində uğur rəmzi sayılan Lomako Nikita Xruşşovun hakimiyyəti illərində "anlaşılmazlıq" problemləri ilə üzləşib. Xruşova əlvan metallurgiyanın inkişafının vacibliyini başa salmaq Lomakoya heç də asan başa gəlməyib. Amma nazir sonda müvafiq sahə ilə bağlı Xruşovun fikrini dəyişə bilib, ölkədə yeni zavodlar tikilib, əlvan metallurgiya sahəsi SSRİ-nin büdcəsini zənginləşdirib.^[7]

Leonid Brejnevlə işləmək isə ona daha rahat olub. Baş katib Lomakonu "cəbhə dostu" adlandırıb, onun müharibə illərindəki xidmətlərini yüksək qiymətləndirib. Məhz 1960-cı illərdə Lomakonun rəhbərliyi ilə nadir, əlvan və qiymətli metalların istehsalında keyfiyyət və kəmiyyət sıçrayışı baş verib, Yakutiyada irimiqyaslı almaz hasilatına başlanılıb, SSRİ-nin müxtəlif regionlarında onlarla əlvan metal filizlərinin yeni yataqları aşkar edilərək istismara verilib.^[4]

SSRİ-nin bütün rəhbərləri dövründə Lomako ən yüksək dövlət mükafatları ilə təltif edilib. O, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adna, yeddi dəfə "Lenin" ordeninə və çoxsaylı medallara layiq görülüb. "Qızıl ulduz"u isə nazirə şəxsən Leonid Brejnev təqdim edib, Kremldə onun şərəfinə ziyafət verib.

Sovet dövründə Lomakonu "əlvan metallurgiya sənayesini atası" adlandırıblar.^[8] Ölkənin ayrı-ayrı bölgələrində onun adı küçə və prospektlərə, zavodlara verilib, yaşadığı və işlədiyi yerlərdə memorial lövhələri vurulub. ^[9][10]

Lomako 1986-cı ildə səhhəti ilə bağlı SSRİ əlvan metallurgiya naziri vəzifəsindən təqaüdə çıxıb.

Pyotr Lomako 1990-cı ildə, 85 yaşında vəfat edib. O, Moskvada, Novodeviçye qəbiristanlığında dəfn olunub.^[11]

Pyotr Lomakonun rəhbərliyi və bilavasitə iştirakı ilə bir sıra əlvan, nadir və qiymətli metalların, ərintilərin və onlardan əvvəllər SSRİ-də istehsal olunmayan məmulatların istehsalının çeşidi xeyli genişləndirildi. Uzun illər nazir olsa da, ömrünün ən enerjili illərini əlvan metal filizlərinin yataqlarında, zavodlarda keçirən Lomakonun təşəbbüsü ilə irimiqyaslı almaz mədənçiliyi (Yakutiyada), titan, yarımkeçirici və xüsusi karbon materiallarının istehsalına başlandı. Sovet İttifaqının müxtəlif regionlarında əlvan metal filizlərinin onlarla yeni yataqları kəşf edildi və istismara başlandı.

Qazaxıstanda, Özbəkistanda, Tacikistanda, Ukraynada, Zaqafqaziya respublikalarında əlvan metal istehsalı müəssisələri tikildi.^[4] Sibirdə (Novokuznetsk, İrkutsk, Krasnoyarsk, Bratsk, Açinsk, Sayanoqorsk) böyük alüminium istehsalı bazası yaradıldı.^[12] Bərk xəlitə sənayesinin bütün zavodları praktiki olaraq yenidən inşa olundu.

Pyotr Lomakonu "Rusiyada alüminium sənayesinin atası" adlandırırlar. Onun bilavasitə rəhbərliyi altında ölkənin alüminium sənayesinin əsas zavodları, o cümlədən dünyanın ən böyük Bratsk və Krasnoyarsk alüminium zavodları inşa olunub.^[13]

2004-cü ildə SSRİ Əlvan Metallurgiya Naziri P. Lomakonun xatirə lövhəsi 1965–1969-cu illərdə işlədiyi Moskvada (Slavyanskaya meydanı, 2/1) Metallurqlar Evinin (keçmiş Delovoy Dvor) fasadına vurulub.^[14][15][16]

Vladimir vilayətinin Kolçuqino şəhərindəki Lomako küçəsi (1-ci mikrorayon) P. F. Lomakonun 1937-ci ilin oktyabrından 1939-cu ilin may ayına kimi Kolçuqino əlvan metal zavodunun direktoru kimi bu şəhərdə işləməsinin xatirəsinə adlandırılıb.^[17] названа в память о том, что П. Ф. Ломако работал в этом городе с октября 1937 по май 1939 гг., будучи директором Кольчугинского завода по обработке цветных металлов^[18]

2004-cü ildə Kolçuqino Xalq Deputatları Soveti "Kolçuqtsvetmet" MMC-nin zavod idarəsinin binasına P. F. Lomakoya xatirə lövhəsinin və fabrik muzeyinin binasına barelyefin qoyulması haqqında qərar qəbul edib.^[19]

Krasnoyarsk şəhərindəki Pyotr Lomako küçəsi ("Sloboda Vesnı" yaşayış sahəsi) 2014-cü ilin oktyabrında P. F. Lomakonun şəhərin və onun rəhbərliyi altında iri əlvan metallurgiya müəssisələrinin tikildiyi Krasnoyarsk diyarının inkişafına verdiyi töhfənin xatirəsinə adlandırılıb.^[20]

Pyotr Lomako mükafatı Ural Mədən və Metallurgiya Şirkəti tərəfindən təsis edilib. Mükafat əlvan metallurgiyada istehsal nailiyyətlərində fərqlənən şəxslərin təltif edilməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.

• Шығыс Қазақстан облысы [Мәтін] : энциклопедия. — Алматы : Қазақ энциклопедиясы, 2014. — П. Ф. Ломако : Б. 504
• Почетные граждане Усть-Каменогорска [Текст] / Г. Н. Пуссеп, С. С. Грекова. — Усть-Каменогорск : [б. и.], 2008. — 133 с. — П. Ф. Ломако: С. 30–31.
• Советский министр из книги Гиннесса: [сб. материалов к столетию со дня рождения П. Ф. Ломако] [Текст] / авт.-сост. М. Л. Колпаков. — СПб. : Ru:Вита Нова, 2004. — 523 с.
• Курячий, А. Н. Министр Ломако [Текст]: созидатель в мире металлов / А. Н. Курячий. — Москва : Национальное обозрение, 2011. — 174 с.

• "Pyotr Lomako" (rus). "Герои страны" saytında.

• Биография на сайте XPOHOC, редактор Вячеслав Румянцев
• Ломако Пётр Фадеевич, Восточный Казахстан: известные имена/ Восточно-Казахстанская библиотека имени А. С. Пушкина