Toksoplazmoz infeksiyası bütün dünyada geniş yayılıb, lakin infeksiya nisbətləri ölkələrə görə əhəmiyyətli dərəcədə dəyişir.^[6] Reproduktiv yaşda olan qadınlar üçün 44 ölkədə aparılan 99 tədqiqatın nəticələrinə görə, ən çox yayılma zonaları Latın Amerikası (təxminən 50–80%), Şərqi və Mərkəzi Avropanın bir hissəsidir (təxminən 20–60%), Yaxın Şərq (təxminən 20–60%), Cənub-Şərqi Asiyanın bir hissəsi (təxminən 20–60%) və Afrikanın bir hissəsidir (təxminən 20–55%).^[6]

Parazit, hamiləlik vaxtı yoluxduğu zaman döl üçün xüsusi təhlükə yaratdığından^[7] T. gondii ilə bağlı qlobal epidemioloji məlumatların əksəriyyəti reproduktiv yaşda olan qadınlarda aparılan seropozitiv testlərdən əldə edilir. Seropozitiv testlər qanda T. gondii-yə qarşı antitellərin olub-olmamasını müəyyən edir, buna görə də seropozitivlik insanın parazitə məruz qalmasına zəmanət versə də, onların xroniki yoluxmasına zəmanət vermir.^[8]

İnsanın infeksiyaya yoluxması çiy ət məhsulları və yumurta yeyərkən baş verir. Ətdəki toksoplazma ət 67 °C-ə qədər qızdırıldıqda və ya −13 °C-ə qədər soyuduqda ölür.^[9] Patogen selikli qişalara və zədələnmiş dəriyə daxil olduqda yoluxma istisna edilmir. Hamilə vaxtı infeksiyaya yoluxma şansı çoxdur.

Bədəndə parazitin yaranmasına kömək edən və toksoplazmoz riskini artıran amillər:

• pişik zibilini təmizlədikdən və ya pişik nəcisi ilə hər hansı digər təmasdan sonra yuyulmamış əllərin məişətdə istifadəsi;
• çiy və ya az bişmiş ət, xüsusilə donuz, inək, quzu ətləri yemək;
• çiy və ya az bişmiş (az qızarmış) ətlə təmasda olmaq;
• orqan transplantasiyası və ya qanköçürmədən sonra (çox nadir);
• valideynlərdə toksoplazmozun olması.

 

Toksoplazmoz anadangəlmə və qazanılmış (kəskin və xroniki) olur. Anadangəlmə toksoplazmoz zamanı ana bətnində dölün ölümü, yeni doğulmuş uşağın ümumi infeksiya nəticəsində ölümü və ya (sağ qalanlarda) sinir sisteminin, gözlərin və digər orqanların zədələnməsi, əqli gerilik, oliqofreniya olur. Anadangəlmə toksoplazmozda oliqofreniya ağır dərəcəyə çatır və həyatın ilk aylarından özünü büruzə verir.^[10]

Kəskin qazanılmış formasında xəstəlik yüksək hərarət, qaraciyərin, dalağın böyüməsi, sinir sisteminin ilkin zədələnməsi (baş ağrısı, qıcolmalar, qusma, iflic və s.) ilə davam edir. Toksoplazmoz latent (gizli) formada da baş verə bilər.

 

İnsanlarda toksoplazmozun diaqnozu bioloji, seroloji, histoloji və ya molekulyar üsullarla qoyulur.

T. gondii polimeraza zəncirvari reaksiyasından istifadə edərək qanda, amniotik mayedə və ya onurğa beyni mayesində də aşkar edilə bilər.^[11]

İmmunoqlobulin G səviyyəsi flüoresan reaksiya ilə müəyyən edilir.

Antitellərin səviyyəsi xəstəliyin başlanğıcından 1–2 ay sonra maksimum səviyyəyə çatır və sonradan qeyri-müəyyən müddətə qeydə alınır.

ELISA testi^[12] IgM (İmmunoqlobulin G) səviyyəsinin təhlilində seçim üsuludur, onun köməyi ilə onların konsentrasiyasında artım infeksiyadan 2 həftə sonra qeyd olunur.

IgM-nin pik konsentrasiyası bir ay ərzində əldə edilir. Onlar adətən 6–9 aydan sonra yox olur, lakin bəzi hallarda 2 və ya daha çox il ərzində vaxtaşırı aşkarlana bilər, bu da infeksiyanın kəskin və xroniki formalarını ayırd etməyi çətinləşdirir.

Adi insanlar toksoplazmozun kəskin formasından dərman müalicəsi olmadan sağalırlar. Hamilə qadınlar və yeni doğulmuş uşaqlar müalicə olunmalıdılar. Lakin başa düşmək lazımdır ki, müalicənin məqsədi yalnız xəstəliyin kəskin mərhələsini və simptomlarını aradan qaldırmaq deyil. İmmuniteti zəif olan şəxslər (məs. HİV olanlar) xəstəliyin əlamətləri aradan qaldırılana qədər müalicə olunmalıdır. QİÇS xəstələri toksoplazmoz üçün ömürlük müalicə alırlar.^[13]

• Казанцев, Александр Павлович. Токсоплазмоз. Библиотека практического врача: Инфекционные и паразитарные болезни (20000 nüs.). Л.: Медицина (издательство). Ленингр. отд-ние. 1985.
• Topley and Wilson's microbiology and microbial infections. Parasitology. 6. Hodder Arnold. Edited by Francis E. G. Cox, Derek Wakelin, Stephen H. Gillespie, Dickinson D. Despommier. 2007. ISBN 9780340885680.

• Toxoplasmosis — Recent advances, Open access book published in September 2012  (ing.)
• Валерий Викторович Васильев. Токсоплазмоз: современные научно-практические подходы, 2001