Muzey Qaziantep ilinin İslahiye ilçəsinin Yesemək kəndinin cənubunda 36°53′35″ şm. e. 36°44′40″ ş. u.-də yerləşir. Dağlıq ərazinin qərb yamaclarında və Tahtalı bənd gölünün şərqindədir. Kənddən 15 kilometr (9,3 mil), İslahiyedən 23 kilometr (14 mil) və Qaziantepdən təxminən 113 kilometr (70 mil) məsafədədir.^[1] Ziyarətçilər abidəyə Qaziantep, İskəndərun və ya Antakyadan gələ bilərlər.

 

Qalıqlar, 1890-cı ildə bölgənin şimalında Zincirli Höyükdə apardığı qazıntılar zamanı avstriyalı arxeoloq Feliks fon Luşan tərəfindən qismən aşkar edilib.^[2] 1957-1961-ci illər arasında türk arxeoloqu Uluğ Bahadır Alkım qazıntıları davam etdirərək 200-ə yaxın heykəl aşkar etdi.^[3] Ən son iş isə 1990-cı illərdə Anadolu Mədəniyyətləri Muzeyinin direktoru İlhan Temizsoy tərəfindən həyata keçirilib və yüzlərlə obyekt üzə çıxarılıb. Ərazi hazırda Qaziantep Arxeoloji Muzeyi tərəfindən idarə olunan açıq səma altında muzeydir.

Qazıntılar zamanı memarlıq binalarının ön fasadlarında yerləşdirmək üçün hazırlanan şir və sfinks kimi heykəllər və relyeflər tapılıb. Bu xarabalıqlar əsasında emalatxananın yaradılması eramızdan əvvəl 900-800-cü illərə aid edilir.^[4]

2019-cu ildə Yəsəməkin şərqində yerləşən və şərq-qərb istiqamətində 3,5 kilometr uzanan təpədə şəhər divarları qorunsa da, tikintisi başa çatmamış şəhərin xarabalıqları aşkar edilib. Bu tapıntıya əsasən, emalatxanada hazırlanan əsərlərin bu şəhərin memarlığında istifadə ediləcəyi, lakin Xet İmperatorluğunun dağılması ilə tikilməkdə olan şəhərin yarımçıq qaldığı və Yeseməkin yaranma tarixinin daha qədim olduğu anlaşıldı.^[5]

 

Heykəltəraşlıq emalatxanasının tarixi eramızdan əvvəl 14-cü əsrin ortalarına (e.ə. 1344-1322) Xet imperatoru Böyük Kral I Suppiluliumun hakimiyyəti dövrünə təsadüf edir. Het imperiyasının sonu ilə daş karxanası və emalatxanası, ehtimal ki, tərk edilmişdi. İstehsal, Son Het kiçik krallıqlar dövründə, eramızdan əvvəl IX əsrdə Yesemek aramicə Samʼal (indiki Zincirli) krallığına mənsub olduğu zaman yenidən başladı.^[6] Bu dövrün məhsulları arami və assur təsirlərini göstərir.

Eramızdan əvvəl 8-ci əsrdən sonra Sam'al Assuriya hakimiyyəti altına düşdükdən sonra ərazi tərk edildi. Daş ustaları işlərini bitirdilər və ya ehtimal ki, oradakı hökmdarlara işləmək üçün Assuriyaya aparıldılar. Emalatxananın ətrafı daha çox bazaltla örtülmüşdür və heykəllərin xammalı bazaltdır. Emalatxananın ümumi sahəsi təxminən 100.000 kvadratmetrdir (1.100.000 kvadrat fut). Tapılan 300 parça arasında sfinkslər, aslanlar, döyüş arabaları, tanrılar və s. heykəllər var.^[7]

 

Burada bir neçə əsas heykəl növü var. Əksəriyyəti dişi başı və aslan bədəni olan sfinkslər və ya aslanlardır (bəziləri qanadlıdır). Bu sfinkslər və şirlər, ehtimal ki, Het şəhərlərinin, saraylarının və məbədlərinin qapılarının ətrafında olmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur və Xattusa və Alacahöyükdə tapılan qapı heykəllərinə çox bənzəyirlər. Qollarını sinələrində çarpazlaşdırmış dağ tanrılarının qrupları, ov səhnəsi relyefləri və ayı-adam heykəli də var. Bu obyektlərin xüsusi sifarişlər olduğu güman edilir. Dağ tanrıları Eflatunpınardakı quyu məbədində dayaq kimi istifadə edilənlərə çox bənzəyir. Heykəlləri istehsalın hər mərhələsində görmək olar. Zincirlidə tapılan xüsusilə diqqəti çəkən bir sfinks hazırda Qaziantep Muzeyində nümayiş etdirilir.

 

Karxanada qırmızı bazaltdan iri bloklar, əvvəl mövcud olan çatlara çəkic və kəski ilə vurularaq sındırılır. Bu çatlara taxta pərçimlər qoyulub, üzərinə su tökülür. Suyala tıxanmış taxta genişlənərək böyük parçaları ayırırdı. Onlardan kəski ilə kobud fiqurlar oyulmuş və xarici səthi hamarlanmışdır. Sonra incə oyma işləri görülür və sonra parça cilalanır.^[8] Yekun detallar əsasən emalatxanada deyil, son təyinat yerində edilirdi. Onların karxanadan necə daşındığı bəlli deyil.

Yesemek karxanası və heykəltəraşlıq emalatxanası 13 aprel 2012-ci ildə Mədəniyyət kateqoriyasında YUNESKO-nun Ümumdünya İrsi İlkin Siyahısına daxil edilmişdir.^[9][10]