Quba üsyanı (1920) Haqqinda Melumat - Vikipedia

Quba üsyanı (1920) Haqqinda Melumat - Vikipedia

Siz Geniş ensklopediyada istədiyinizi tapa bilərsiniz

Quba üsyanı (1920)

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Quba üsyanı.

Quba üsyanı — 1920-ci ildə Qubada Sovet işğalına qarşı baş vermiş üsyan.[1][2] 3 həftəyə yaxın davam edən üsyana Həmdulla əfəndi Əfəndizadə, Qaçaq Mayıl və AXC ordusunun zabiti Əfəndiyev rəhbərlik edirdilər. Üsyanın yatırılması üçün Əliheydər Qarayev və Levan Qoqoberidze bölgəyə ezam olunurlar. Həftələrlə davam edən qeyri bərabər döyüşlərdən sonra üsyançılar məğlub olurlar. Üsyanın yatırılması zamanı bolşeviklər tərəfdən bir neçə kənd yandırılmış və 400-500 kəndli qətlə yetirilmişdir.[3]

Quba üsyanı
Azərbaycanda Sovet işğalına qarşı üsyanlar
Tarix 1920-ci il avqust sentyabr ayları
Yeri Quba qəzası
Səbəbi Ölkənin işğalı
Nəticəsi Üsyan bolşeviklər tərəfindən yatırılıb
Münaqişə tərəfləri

AXC ordusunun zabitləri və yerli əhali

XI Qızıl Ordu

Komandan(lar)

Həmdulla əfəndi Əfəndizadə
Qaçaq Mayıl
Mushab-Əli Kuzunvi

Əliheydər Qarayev Levan Qoqoberidze

Tərəflərin qüvvəsi

5000-6000

Məlum deyil

İtkilər

Məlum deyil

Məlum deyil

Haqqında redaktə

Üsyanın başlaması redaktə

Avqustun 23-də Quba qəzasında Kuzun kəndinin əhalisi Mushab-Əli Kuzunvi imamlığıyla silahlı üsyan qaldırdı.[4] Onlar kənddə iki nəfər milisi öldürdülər və yeni hakimiyyətə itaətsizliklərini bəyan etdilər[5]. Üsyanın qarşısını almaq üçün qəza komitəsi kəndə 4-cü süvari alayından 45 nəfərlik (30 nəfər süvari, 15 nəfər piyada) dəstə göndərdi. Lakin dəstə üsyanı yatıra bilmədi və çoxlu itki verdi. Dəstədən yalnız 6 nəfər xilas oldu.[6] Qubanın hərbi komissarı Kuzun kəndində sovet hakimiyyətinin bərpa olunması üçün bir taqım və pulemyotçu göndərdi. Avqustun 26-da Kuzun kəndinin üsyançıları ilə sovet qüvvələri arasında yeni döyüş oldu. Kənd əhalisi bu dəfə də sovet qüvvələrinə ciddi müqavimət göstərdi.

Avqustun 29-da Qubanın 4 verstliyində sovet qüvvələri ilə üsyançılar arasında yeni vuruşma baş verdi. 100 nəfərlik sovet qüvvələri xeyli itki verdilər.[7] Avqustun ayının sonu və sentyabrın əvvəllərində üsyançıların silahlı dəstəsi artıq formalaşmışdı. Cümhuriyyət ordusunun podpolkovniki Əfəndiyevin rəhbərlik etdiyi dəstədə türk zabitləri də vardı. Üsyançılar xeyli pulemyot və beşaçılan tüfəng əldə etmişdilər. Sentyabrın 3-də səhər saat 7-də üsyançılar Dəvəçi-Xaçmaz üzərinə hücum etdlər. Onların qarşısına 7-ci süvari dəstəsi çıxarıldı. Gərgin döyüşdən sonra sovet-bolşevik döyüşçüləri mövqelərini qoruyub saxlaya bildilər.[1] Bununla belə, onlardan 4 nəfər öldürüldü və 4 ədəd "Lyuis" pulemyotu alındı. Xaçmaz yaxınlığında bolşeviklərin zirehli qatarı da dayanmışdı. Bu da onların imkanlarını artırırdı. Üsyançılar elə mövqelərdə yerləşmişdilər ki, zirehli qatardakı topların atəşi onlara çatmırdı. Kəşfiyyat məlumatlarından məlum olmuşdu ki, Çərxi stansiyası ətrafında da yeni rejimlə razılaşmayan yerli əhalinin silahlı dəstəsi təşkil edilmişdir.[8][9]

Quba ərazisində mövcud olan güclü dəstələrdən birinə də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin keçmiş deputatı Həmdulla əfəndi Əfəndizadə[10] rəhbərlik edirdi.[11] Onun öz qardaşı Şəmsəddin Əfəndi, türk zabiti İsmayıl Əli Əfəndi, Səttar Əfəndiyev, milli ordunun zabiti Şükür bəy də üsyana başçılıq edirdilər.[12]

Üsyanın yatırılması redaktə

Sovet rejimi üçün təhlükəli xarakter alan bu üsyanlar Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin 1920-ci il sentyabrın 9-da keçirilən plenumunda ciddi müzakirə edilmişdi. Plenum Quba üsyanını yatırmaq üçün Əliheydər Qarayev və Levan Qoqoberidzeni ora ezam etmək[5] Qəzənfər Musabəyovu isə Quba qəzasının fövqəladə komissarı təyin etmək barədə qərar qəbul etdi.[13]

Üsyanı yatırmaq üçün qəzanın fövqəladə komissarı Qəzənfər Musabəyov 1920-ci il sentyabrın 11-də Quba əhalisinə müraciət etdi. Bu müraciətdə Həmdulla əfəndinin və Mailin rəhbərliyi altında qəzada baş qaldıran üsyan haqqlnda, onun yatırılması haqqında məlumat verilirdi. Üsyanın daha da genişlənməsinə yol verməmək üçün Musabəyov sovet hakimiyyəti adından üsyanda iştirak edən əhaliyə amnistiya elan edir və silahlıları öz silahlarını təhvil verməyə çağırır. Bundan başqa o həm də onu da bildirir ki, sovet hakimiyyətinə qarşı yeni üsyan qaldırmaq cəhdi amansızca yatırılacaqdır.[9][13] Əllərdə saxlanılan silahların toplanması və yeni üsyanların qarşısının alınması üçün Qubadakı sovet hakimiyyəti nümayəndələri ilə XI ordu nümayəndələri də Quba əhalisinə müraciət etdi. Bu müraciətdə də əhali bolşevik qüvvələrinə qarşı aparılan təbliğata inanmamağa, sovet hakimiyyətinə qarşı mövqe tutmuş bəylərə və xanlara qoşulmamağa, əllərindəki silahları hakimiyyət nümayəndələrinə təhvil verməyə çağırılırdı.[14]

5-6 min nəfərin iştirak etdiyi Quba üsyanı sentyabr ayında amansızlıqla yatırıldı.[15][16] Üsyanı yatırmaq üçün bölgəyə ezam olunmuş Əliheydər Qarayev və Levan Qoqoberidzenin rəhbərlik etdiyi əməliyyatlarda 400-500 kəndli öldürüldü.[17] Bəzi kəndlər mərmi atəşlərindən alışıb yandı.[3][18] Çətinliklə yatırılan Quba üsyançılarının böyük silahlı dəstələrindən birinin rəhbəri Həmdulla əfəndi Şamaxı ilə sərhəd olan yüksək dağ kəndlərinə çəkildi[19]. Üsyançı kəndlər isə bolşeviklərin nəzarəti altına keçdi.[1]

Həmçinin bax redaktə

İstinadlar redaktə

  1. ↑ 1 2 3 Quba üsyanı // Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II. Bakı: "Lider". 2005. səh. 352. ISBN 9952-417-44-4.
  2. ↑ Sevda İsmayıllı. "Ordu bu səbəbdən cümhuriyyəti qoruya bilmədi (18-ci yazı)". azadliq.org. 12 aprel 2018. 22 aprel 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 fevral 2020.
  3. ↑ 1 2 Əzizə Nəzərli. XI Красная Армия в Северном Азербайджане: оккупация, расправы, бесчинства. / XI Qırmızı ordu Şimali Azərbaycanda: işğal, zorakılıq, vəhşiliklər (PDF). Bakı: Nurlan nəşriyyatı. 2014. səh. 48.
  4. ↑ "Şimali Azərbaycan Sovet hakimiyyəti illərində (1920-1991)". a-r.az. 14 fevral 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 fevral 2020.
  5. ↑ 1 2 Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti: 100 sual, 100 cavab (az.). Bakı: Mütərcim. 2018. 134. 2023-11-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-14.
  6. ↑ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti: 100 sual, 100 cavab (PDF). Bakı: Mütərcim. 2018. səh. 134.
  7. ↑ Mərkəzi Dövlət Arxivi f.2475, siy.1, iş 39, v.4
  8. ↑ Mərkəzi Dövlət Arxivi f.2475, siy.1, iş 39, v.2
  9. ↑ 1 2 Mehman Süleymanov. Azərbaycan Ordusunun tarixi: III cild: 1920-1922. III. Bakı: Maarif nəşriyyatı. 2018. səh. 156-158. ISBN 978-9952-37-140-6.
  10. ↑ Quba üsyanı // Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. I. Bakı: "Lider". 2004. səh. 350. ISBN 9952-417-14-2.
  11. ↑ C.A.Albantürk. "Həmdulla əfəndi Əfəndizadə - 150". hurriyyet.org. 13 fevral 2020. 14 fevral 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 fevral 2020.
  12. ↑ Kommunist qəzeti 1920-ci il 18 may buraxılışı
  13. ↑ 1 2 SSA, f.276, siy.1, iş 149, v.57
  14. ↑ SSA, f.276, siy.1, iş 149, v.56
  15. ↑ Arnold Kadişev. Интервенция и Гражданская война в Закавказье. Moskva: Воениздат. 1960. 510.
  16. ↑ Zeynalova, Südabə, "Установление советской власти и упрочение советского режима в немецких поселениях Азербайджана (1920–1922 гг.)", Tarix və onun problemləri, №2, 2005: 88–93
  17. ↑ Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi f.2095, siy.1, iş.16, v.59
  18. ↑ Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi f.2095, siy.1, iş.19, v.69
  19. ↑ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti: 100 sual, 100 cavab (az.). Bakı: Mütərcim. 2018. 135. 2023-11-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-14.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Quba_üsyanı_(1920)&oldid=7371593"

Ən Son Axtarılanlar

Fayl:Lectures_on_obsteazic_operations_(elecazonic_resource)_-_including_the_azeatment_of_hæmorrhage Fayl:Kentaro_Miura.png Fayl:Remedial_gymnastics_for_heart_affections_used_at_Bad-Nauheim_-_being_a_enanslation_of_"Die_Gymn Fayl:Report_of_the_speech_delivered_by_the_Rev._John_C._Martin,_fellow_of_Trinity_College,_Dublin_(m Fayl:Canada's_sons_on_Kopje_and_Veldt_(microform)_-_a_historical_account_of_the_Canadian_contingents Fayl:Lives_of_the_Early_Painters-_Andrea_Castagno_and_Luca_Signorelli_(IA_jstor-25306582).pdf Fayl:The_theory_of_sazains._A_comprudium_for_the_calculation_and_consazuction_of_bridges,_roofs_and_ ruxeberbdu-nun-sabah-qruplarinda-doqquz-yazi-ixtisas-ve-ixtisaslasma-acilacaq-siyahi.html Fayl:OVERSIGHT_HEARING_ON_U.S._FOREST_SERVICE_STRATEGIC_PLAN_UNDER_THE_GOVERNMENT_PERFORMANCE_AND_RE Portal:Anime_və_manqaSeçilmiş_məqalə1 Fayl:Catalogue_of_the_second_portion_of_the_exttrsive_and_valuable_collection_of_coins_and_medals,_i Fayl:Fortymile_-_a_minimum_personnel_contact_visitor_managemtrt_program_(IA_fortymileminimum8579glic Fayl:Fortymile_-_a_minimum_personnel_contact_visitor_managemazt_program_(IA_fortymileminimum8579glic Fayl:Monitorul_Oficial_al_României._Partea_I_2009-02-11,_nr._79.pdf Fayl:Monitorul_Oficial_al_României._Partea_I_2009-08-17,_nr._572.pdf Fayl:Monitorul_Oficial_al_României._Partea_I_2009-04-14,_nr._247.pdf Fayl:Nicolae_S._Basilescu_-_Alcoolismul_-_Scrisoare_deschisă_adresată_D-lui_Deputat_George_A._Scor SəhifəyəKeçidlərEDiff5692161 Fayl:Handbook_for_travellers_in_crutral_Italy,_including_the_Papal_states,_Rome,_and_the_cities_of_E Fayl:Bus_route_demand_models_-_Portland_prototype_study_(IA_busroutedemandmo00azic).pdf
Dostlarınla Paylaş
Saytda 124 nəfər
Tatli.Biz
Top.Mail.Ru
©Tatli.Biz 2010-2024